Lata: II poł. XIX w.
Wymiary: wys. 26cm; szer. 20cm
Sposób pozyskania: Dar Ryszarda Pikulskiego
Materiał: mosiądz, cyna, drewno
Stan zachowania: dobry, niekompletny
Nr inw.: MP/AH/32
Mały samowar tzw. podróżny wykonany jest z mosiądzu wewnątrz pobielany cyną. Umieszczony na kwadratowej podstawie, która posiada 4 podpory stylizowane w formie łap. Na profilowanej stopce spoczywa gruszkowaty, wybrzuszony korpus zaopatrzony w dolnej części w niekompletny kranik (brak ażurowego kurka) osadzony na pikowanej muszli. Po bokach na esowatych wspornikach para drewnianych, poziomych uchwytów. Pokrywa wypiętrzona schodkowo z dwoma otworami (wcześniej w otworach były uchwyty w formie grzybków), w zwieńczeniu ażurowa koronka do stawiania czajniczka z esencją. Na pokrywie wybity znak miejsca powstania Тула (Tuła) oraz nazwisko mistrza, który go wykonał Iwan Gariłow.
Rzemieślnicy jako pierwsi zaczęli nanosić ślady na elementy samowarów. Zasadniczo takimi znakami były nadruki w postaci wpisanego nazwiska, imienia i miasta lub miejscowości. Wraz z początkiem masowej produkcji w XIX wieku znaczek reprezentował już firmowe oznaczenie wskazujące miejsce produkcji, właścicieli fabryk, nazwisko mistrza i zamówienie, na które samowar został wykonany. Gariłow Iwan Jakowlewicz od 1894 r. pracował w fabryce W.I Shemarina jako czołowy mistrz gotowych produktów. Dokonał szeregu ulepszeń w technologiach montażu i stał się inicjatorem rzadkich form samowarów. Historia fabryki samowarów Shemarina nie jest dość powszechnie znana. Powstała w 1878 roku i produkowała samowary podróżne. Prowadziło ją 5 braci. Biznes szedł tak dobrze, że w 1899 r. otwarto Dom Handlowy Braci Shemarin. Na początku XX w fabryka zatrudniała 700 osób i produkowała 200 jednostek dziennie.
Samowar ma długą i bardzo ciekawą historię. W stosunkowo krótkim czasie stał się niezbędnym przedmiotem w życiu każdego Rosjanina. Uroczystość czy przyjęcie gości nie obyło się bez „cudownego podgrzewacza wody”. W stolicy czy na prowincji praktycznie każda rodzina miała samowar. Był ekonomiczny, prosty w obsłudze, zmiękczał wodę. Rosjanie wierzyli, że każdy z nich miał swoją duszę z powodu dźwięków, jakie wydawały podczas podgrzewania wody. Pierwszą fabrykę samowarów w Rosji otworzył w 1766 r. w Moskwie A. Szmakow. Ale prawdziwą rewolucję w sztuce samowarów dokonała Tuła. Od drugiej połowy XIX wieku stała się „stolicą Samowara”. W tym czasie istniało około 80 fabryk produkujących ponad 150 rodzajów „maszyn do herbaty” Proces tworzenia „cudu Tuła” jest złożony i różnorodny, na który składa się 12 technik. W produkcji panował ścisły podział pracy. Prawie nie było przypadków, w których mistrz wykonał cały samowar. Nawigator – giął blachę miedzianą, lutował ja i nadawał odpowiedni kształt. Tinker – cynował wnętrze. Tokarz – ostrzył na maszynie i polerował samowar, wykonał drewniane szyszki na pokrywki i uchwyty. Ślusarz – robił krany itp. Kolekcjoner – zmontował samowar ze wszystkich oddzielnych części, przylutował krany itp. Sprzątacz – czyścił samowary a fabryki montowały i wykańczały.
W Rosji herbata ze względu na wysoką cenę (dostępna dopiero pod koniec XVIII w.) była napojem ludzi dobrze sytuowanych, o zamożności których świadczyło również posiadanie samowara, co potwierdzają słowa rosyjskiego powiedzenia opisującego dobrobyt – Samowar na stole i zegar na ścianie ( naczynia te początkowo wyrabiane były ze srebra). Od 2 ćwierci XIX wieku samowary cieszyły się powodzeniem również w Polsce, na terenach zaboru rosyjskiego, gdzie używane były do czasu I wojny światowej. Umieszczano je w salonach na specjalnych stolikach z blatem marmurowym lub mosiężną tacą. Herbata trafiła do Polski z Anglii w 2 połowie XVIII wieku. Popularność samowarów wiązać należy jednak z rytuałem jej picia, upowszechnionym w czasie zaborów przez rosyjskie wojska.
oprac. Edyta Paw
Literatura:
A.S. Tichonova, Tulskije samowary; http://samovars.tula-oblast.ru/
http://www.samovaroff.net/articles/
I. Chodźko, Samowar.
