Okres: XVIII w.
Miejsce : Polska,
Materiał: mosiądz
Technika: odlew, rytowanie
Wymiary: dł. 15 cm, szer. 3 cm, wys. 14 cm
Sposób pozyskania: zakup
Nr. inw.: MP/AH/495
Lampka chanukowa, świecznik chanukowy lub z j. hebr. chanukija – חנוכיה. Jest wykonana z mosiądzu. Technika, którą tutaj zastosowano to rytowanie, czyli zdobienie przedmiotów m. in. z metalu za pomocą grawerowania. Na powierzchni przedmiotu ryto ornamenty, napisy lub inne elementy zdobnicze przy pomocy sztychli. Rytownicy zajmują się wykonywaniem większych odlewów. Ich sztychle różnią się od grawerskich, długością ostrza roboczego i kształtem haftu ze względu na inny sposób trzymania i operowania tymi narzędziami.
Podstawa składa się z rynienki, podzielonej na osiem pojemniczków na oliwę oraz ozdobnej ścianki w formie lwa zamkniętego w koronie, na której widnieje dodatkowy element – szames, czyli maleńkie naczynko umieszczone na jej szczycie. Lew stoi na łuku z napisem w j. hebrajskim: „Do zapalania światła chanukowego”. W symbolice żydowskiej, lew ma bardzo ważne znaczenie, gdyż symbolizuje pokolenie Judy. W Starym Testamencie, w Ks. Rodzaju, Jakub błogosławi swoich synów: „ Judo, młody lwie, na zdobyczy róść będziesz, mój synu: jak lew czai się, gotuje do skoku, do lwicy podobny – któż się ośmieli go drażnić? ”.
Lampka używana jest podczas święta Chanuka [z j. hebr. poświęcenie]. To również Święto Poświęcenia, zaś w 2 Ks. Machabejskiej naz. Dniem Ognia, a przez Józefa Flawiusza – Świętem Świateł. Jest to święto upamiętniające wydarzenia, które rozegrały się w 164 r.p.n.e. w Świątyni Jerozolimskiej. Po śmierci Aleksandra Macedońskiego i podziału imperium greckiego, władcy Palestyny z dynastii Seleucydów, próbowali zmusić Żydów do porzucenia wiary mojżeszowej i przyjęcia greckich obyczajów. Antioch IV Epifanes zbezcześcił i złupił Świątynię oraz umieścił w niej greckie posągi. Żydom nakazano zmianę wiary i zabroniono pielęgnowania tradycji religijnych. Doprowadziło to do wybuchu powstania narodowego, na którego czele stanął kapłan Matatiasz z rodu Hasmoneuszy. 25 kislew 164r.p.n.e. powstańcy zwyciężyli i dokonali rytualnego oczyszczenia Świątyni. Talmud podaje, że znaleziono w niej tylko jeden dzbanuszek oliwy z pieczęcią arcykapłana, mogący wystarczyć na utrzymanie płomienia w lampie przez jeden dzień. Stał się jednak cud i oliwy wystarczyło, aż na osiem dni. Od tego czasu co roku przez osiem dni obchodzi się Chanukę.
W 2020 r. w Polsce będziemy celebrować to święto od wieczora 10 do wieczora 18 grudnia. W świeczniku chanukowym zapalamy świece lub oliwę zarówno w domu jak i w synagodze. Powinien on stać w pobliżu okna lub drzwi, świadcząc o cudzie, a jego płomień nie może się palić krócej niż pół godziny. Musimy jednak pamiętać, iż pierwszą świecę zapalamy od lewej strony świecznika i nie odpalamy jednego płomienia od drugiego.
Oprac. mgr Renata Urban
Źródła:
https://www.chicochica.pl/grawerowanie-rytowanie-techniki-jubilerskie-aid191.html
M. Bendowska, Chanuka, w: Polski Słownik Judaistyczny, wyd. ŻIH.
