Lata: 1943
Sposób pozyskania: darowizna Dariusz Greń
Kraj: ZSRR
Stan zachowania: dobry, nieznaczne przetarcia zielonej farby na awersie
Wymiary: śr. 22 mm
Materiał: stal, zielona farba
Nr inw.: MP/AH/ 547
Technika: odlew
Guzik wojskowy, stalowy, malowany zieloną farbą. Dwuwarstwowy, wypukło-płaski. Awers przedstawia orła bez korony (tzw. kuricę) pojedynczym, z wypukłym przetłoczeniem na obrzeżu guzika. Rewers bez sygnatur wytwórcy, z ruchomym, częściowo chowanym do środka guzika, uszkiem, dzięki temu metalowe uszko nie uwierało żołnierza w ciało kiedy guzik został dociśnięty pasem czy oporządzeniem. Guzik ten jest określany mianem wzór 1943, gdyż został zaprojektowany dla 1 Polskiej Dywizji im. Tadeusza Kościuszki, która została sformowana w maju 1943 roku w Sielcach nad Oką na terenie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR).
Rewersy tych guzików, które były wykonane ze stali malowano czarną, ochronną farbą. Awersy guzików dla zwykłych żołnierzy były malowane farbą ochronną w kolorze zielonym. Odnotowane średnice guzików: 15 i 22 mm. Znane są podobne guziki, wykonane według wzoru 1943, ale wyprodukowane w Łodzi ok. 1946 roku Starsze guziki nie były w ogóle sygnowane, zdecydowana większość guzików wykonanych techniką odlewu też nie posiadała oznaczeń wytwórcy. Niektórzy producenci nie podpisywali swoich wyrobów lub tylko czasowo ich nie znakowali (np. na początku swojej działalności). Francuskie guziki wojskowe, z okresu wojen napoleońskich, przeważnie nie były sygnowane, zwłaszcza te z uszkiem typu koszyczek. Współczesne, cywilne guziki ozdobne w zdecydowanej większości nie posiadają żadnych oznaczeń wytwórcy. Na podstawie braku sygnatury trudno wyciągać jakiekolwiek wnioski na temat wytwórcy, czy chociażby kraju pochodzenia. Jedyną podpowiedzią jest budowa guzika, która w pewnych sytuacjach może być pomocna w przypisaniu danego guzika do producenta, kraju, czy epoki.
W 1825 roku biskup płocki Adam Michał Prażmowski, zlecił odnalezienie w podziemiach katedry szczątków polskich władców: Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego pochowanych na przełomie XI i XII wieku. Odnalezione prochy władców zostały złożone pod kaplicą w północnej wieży katedry. Projekt sarkofagu wykonał Zygmunt Vogel (malarz, Grafik, prof. na oddziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego). Powstał klasycystyczny nagrobek z czarnego marmuru. Na zewnętrznej płycie dwa posrebrzane orły podtrzymywały złocone insygnia: miecz, berło i koronę. Przednia płyta ozdobiona orłem wykonanym z białego alabastru.
W marcu 1943 r. polscy komuniści skupieni w Związku Patriotów Polskich (ZPP) przystąpili do tworzenia armii na terytorium Związku Radzieckiego. Miała ona być zalążkiem polskiej armii, podporządkowanej ZSRR. Do jej szeregów trafiali m.in. więzieni w łagrach Polacy, którzy nie zdołali wstąpić do armii Andersa. Zaprzysiężenie odbyło się 15 lipca w rocznicę Bitwy pod Grunwaldem. Żołnierze złożyli przysięgę dochowania wierności sojuszniczej Związkowi Radzieckiemu i braterstwa broni Armii Czerwonej. Dowództwo objął Zygmunt Berling .Aby podkreślić charakter nowej formacji konieczne było wyposażenie jej w polskie mundury i oznaki wojskowe. Zaprojektowanie wizerunku orła powierzono Janinie Broniewskiej, pisarce, działaczce ZPP. Postanowiła nawiązać do orła z czasów piastowskich. W moskiewskim mieszkaniu Pawła Ettingera natrafiła na ilustrację przedstawiającą grobowiec z katedry płockiej. Alabastrowy orzeł tak ją zachwycił, że przerysowała go z najdrobniejszymi szczegółami. Przedstawiony przez nią projekt zatwierdzili kierujący ZPP- działacze komunistyczni :Alfred Lampe i Wanda Wasilewska Voglowski orzeł trafił na żołnierskie czapki, hełmy, czołgi. Nazywano go złośliwie kuricą, kurą, kwoką lub wroną. Stał się symbolem Ludowego Wojska Polskiego, które wraz z Armią czerwona przyniosło Polsce wyzwolenie ale również zależność od ZSSR.
Oprac. Edyta Paw

