21.09.2018 r.
Pergamin, atrament
wys. 47, szer. 68 cm
Oryginalny dokument znajduje się obecnie w kolekcji historycznej Muzeum Narodowego w Kielcach pod numerem inwentarzowym MNKi/H/768. Jest to XV-wieczny pergamin wystawiony przez króla Władysława Jagiełłę, datowany na 21 września 1428 roku. Dokument nadaje Pińczowowi, wsi Jana z Oleśnicy, kasztelana żarnowskiego, prawo miejskie magdeburskie z przywilejem jarmarków tygodniowych i rocznych.
Oryginalny dyplom został spisany na karcie pergaminowej, wyprawionej dwustronnie (tzw. charta theutonica). W dolnej części karty mieści się plisa z dwoma symetrycznymi otworami wyciętymi w centralnej części. Przez otwory przewleczony był zapewne sznur jedwabny, mocujący pieczęć królewską. Dokument nie posiada pieczęci. Tekst, w całości łaciński, spisany minuskułą XV-wieczną z wyraźnymi akcentami pisma kursywnego, pozostaje czytelny. Inwokacja rozpoczyna się ozdobnym inicjałem i wyróżnia się od reszty tekstu wielkością i ozdobnikami liter, podobnie jak inskrypcja. Dyplom posiada datację, czytamy bowiem: „Actum in Lyublyn, ipso die sancti Mathie apostoli et ewangeliste. Anno Domini millesimo quadrigentesimo vigesimo octavo”. Wystawiony zatem w Lublinie w dniu świętego Mateusza apostoła i ewangelisty – tj. 21 września 1428 roku. Przez długie lata uważano, że datą lokacji Pińczowa jest 24 lutego 1428 roku. Pomyłka wynikała ze złego odczytu imienia świętego, w dokumencie bowiem mamy: „die sancti Mathie apostoli et ewangeliste”. Chodzi tu o świętego Mateusza (apostoła i ewangelistę), którego imię w języku łacińskim brzmi: Mathaeus, Matthaeus, Matheus (Kościół wspomina go 21 września), a nie świętego Macieja, apostoła (Matthias, Mathias), którego święto obchodzi się 24 lutego. Owa pomyłka należała do częstych, gdyż do XVI wieku imiona Maciej i Mateusz nie były w języku polskim rozróżniane.
Treścią dokumentu jest przywilej wystawiony przez króla Polski, Władysława Jagiełłę, dla Pińczowa. Wieś Pińczów należąca do Jana z Oleśnicy, kasztelana żarnowskiego, uzyskuje na mocy przywileju prawa miejskie magdeburskie z prawem do organizowania jarmarków tygodniowych i rocznych. Rok wcześniej (1427) biskup Oleśnicki zakupił Pińczów wraz z okolicznymi wsiami (Koporynią, Wierciszowem, Parszywką) od Anny z Węgleszyna, córki Tomka – podczaszego krakowskiego, kasztelana sandomierskiego i starosty wielkopolskiego. Zaraz po tym Oleśnicki rozpoczął budowę zamku w Pińczowie, która trwała prawie 30 lat i pochłonęła ogromną sumę 20 tys. grzywien. Dziś po tym monumentalnym założeniu rezydencjalnym praktycznie nie ma śladu.
Dokument pochodzi z kancelarii królewskiej. W testacji przy zastosowaniu formuły „datum per manus” zostali wymienieni kanclerz królewski Jan – dziekan krakowski oraz Władysław z Oporowa – wicedziekan. Poniżej zakładki plisy znajduje się wpis inną ręką, dotyczący wicekanclerza królewskiego Władysława z Oporowa, kanonika i doktora nauk, który najprawdopodobniej spisywał treść dokumentu. Na odwrociu widnieją późniejsze, XVIII- i XIX-wieczne noty, będące regestem (streszczeniem) dyplomu.
Niniejsza kopia została wykonana w 590. rocznicę nadania praw miejskich Pińczowowi i stanowi jeden z cenniejszych dokumentów świadczących o bogatej historii miasta.
Oprac. Justyna Dziadek
Literatura:
Dziadek J., Najstarsze zabytki piśmiennictwa średniowiecznego w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach. Komentarz. Edycja. Tłumaczenie, „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach” 2016, t. 31, s. 190–200.
Maszczyński T., Ryszewski B., Zbiór archiwaliów w Muzeum Świętokrzyskim w Kielcach, „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego” 1964, t. 2, s. 375–378.
Najcenniejsze zabytki Muzeum Narodowego w Kielcach, red. A. Kwaśnik-Gliwińska, Kielce 2008, s. 231.
