Typ obiektu: pamiątki historyczne
Okres: lata 20. XX w.
Materiał: żelazo, mosiądz
Kolor: widoczne fragmenty koloru złotego
Wymiary: dł. 15,5 cm; szer. 10,5 cm; wys. 8 cm
Sposób pozyskania: zakup
Nr inw.: MP/AH/502
Metalowa puszka na datki została wykonana ręcznie z wygiętego prostokąta blachy; nie sygnowana. Wieko przymocowane jest na jednym długim zawiasie. W górnej części przynitowana jest mosiężna blaszka o wymiarach 6,5 x 10 cm z otworem na monety o długości 4 cm i wyrytym metodą cyzelowania napisem w języku hebrajskim – ה ק ד צ – cedaka. Techniki, które zostały użyte do wytworzenia przedmiotu to: polerowanie, cięcie, wyginanie, łączenie przez lutowanie i obróbka blacharska. Puszka ze względu na swój wiek posiada na całej powierzchni zarysowania, przebarwienia i ślady korozji.
Pojemniki na datki dla potrzebujących posiadały Bractwa Pogrzebowe, czyli Chewra Kadisza działające we wszystkich gminach żydowskich. Pierwsze powstały w XVIII w. Skupiały żydowskich członków obu płci, którzy dbali o to, że ciała zmarłych były przygotowane do pochówku zgodnie z tradycją żydowską. Dwa z głównych wymagań to okazywanie należytego szacunku dla zwłok oraz rytualne oczyszczenie ciała, a następnie ubieranie. Członkowie Chewra opiekowali się też chorymi i starali się czuwać przy nich w godzinie śmierci. W wielu społecznościach Chewra Kadisza składała się z ochotników, mogących w każdej chwili opuścić miejsce pracy, by obmyć i ubrać zwłoki, ponieważ pogrzeb zwykle odbywał się w dniu śmierci. Ich trudną pracę ceniło się wysoko, jako przejaw najdalej posuniętego miłosierdzia. Wszyscy członkowie Chewra zwyczajowo pościli przez jeden dzień w roku na wypadek, gdyby w jakiś sposób naruszyli godność tych, których pochowali, kończąc post biesiadą. Najczęściej wybierali na to siódmy dzień miesiąca adar, rocznicę śmierci Mojżesza, którego pochował sam Bóg (Pwt.34,6 ). Sprawowali też wraz z rabinem nadzór nad cmentarzem.
Pińczowskie Bractwo Pogrzebowe liczyło około 30 osób i sprawowało posługę nad umierającymi Żydami do 1822r., kiedy to zostało rozwiązane przez burmistrza miasta. Formuła:„ jałmużna ratuje od śmierci”, wypowiadana zwyczajowo przez przedstawiciela Chewra, często była też wyhaftowana na czarnej kapie, narzucanej na zwłoki zmarłego, kiedy na marach wynoszono je z domu.
Cedaka – dobroczynność, oznacza „spełnianie prawego czynu”. Biblia wymienia wiele zasad miłosierdzia, począwszy od rolniczych praw, aż po względy dla wdów, sierot, cudzoziemców i ubogich. Prorocy często wstawiali się za biedakami, zachęcając ludzi do okazywania im współczucia. Ze swej strony biedacy zapewniali bogatym okazje do wypełnienia micwy, równie ważnej, jak wszystkie inne przykazania. Dobroczynnością można zadośćuczynić za grzechy, ratować się przed śmiercią i przybliżać dzień mesjańskiego odkupienia. Wymóg łożenia na dobroczynność obowiązuje wszystkich, bogatych i biednych, a kabaliści wprowadzili zwyczaj dawania jałmużny codziennie przed porannymi modłami ze słowami: „Oto wypełniam powinność miłowania bliźniego swego jak siebie samego”. Ubodzy we własnej gminie mają pierwszeństwo przed innymi biedakami, lecz najdalej posunięta dobroczynność dla zachowania harmonii obejmuje nawet gojów. Najlepszą formą dobroczynności jest dawanie z zachowaniem anonimowości zarówno ofiarodawcy, jak i adresata, dzięki czemu unika się zawstydzania przyjmującego datek. Należy zadbać o specyficzne potrzeby biedaków. Jeśli na przykład zubożeje człowiek poprzednio bogaty, powinno się zapewnić mu datkami dawny tryb życia. Właściwie powinno się sprawdzać wiarygodność szukających wsparcia, lecz w trakcie święta Purim trzeba udzielić go bez pytań każdemu, kto poprosi. Obecnie jałmużna wydaje się być najbardziej zaniedbanym czynem ludzkiego serca. W Starym Testamencie o jej wielkiej mocy opowiada Ks. Tobiasza: „jałmużna ratuje od śmierci i oczyszcza z każdego grzechu”(Tb 12,9); bo jest wyrazem miłości, a miłość gładzi grzech. Dobroczynności jest dla Żydów ważnym przykazaniem religijnym. Jak napisał rabin Jonathan Sacks w komentarzu do parszy Pekudaj: „Nigdy nie spotkaliśmy się, ani nawet nie słyszeliśmy o społeczności żydowskiej, w której nie byłoby dobroczynności (Datki na rzecz ubogich 9,3). Jesteśmy zobowiązani być bardziej skrupulatni w wypełnianiu przykazania cedaki,niż w wypełnianiu jakiegokolwiek innego pozytywnego przykazania. Cedaka jest świadectwem prawego człowieka, potomka Abrahama, naszego ojca. Powiedziane było bowiem: „Albowiem umiłowałem go, aby polecił synom swoim (…) spełniać cnotę i sprawiedliwość (cedaka)”.
Oprac. mgr Renata Urban
Źródło: Alan Unterman, Encyklopedia tradycji i legend żydowskich, Warszawa 1994.
